Óðnn til varðveislu

Óðnn kominn til varðveislu við Sjóminjasafnið Víkina, opinn almenningi til sýnis.

 

16. janúar n.k. er hálf öld síðan íslenski fáninn var dregin að húni á varðskipinu Óðni þar sem hann var afhentur nýr frá skipasmíðastöðinni í Ålborg, Danmörku. Átta dögum síðar, eftir tilraunir og æfingar, sigldu stoltir menn Óðni "yfir hafið og heim", reiðubúnir til átaka um yfirráðin yfir 12 sjómílna fiskveiðilögsögunni, sem þá stóðu sem hæst. Fyrir voru í baráttunni fjórir litlir varðbátar og tvö varðskip Ægir "gamli" sem var orðinn  31 árs og Þór, gallagripur frá upphafi 10 ára sögu sinnar. Nöfn þessara skipa voru greipt í hugi landsmanna þegar þeim var beitt í þeirri sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar að ráða sínum auðlindum sjálf. Þessi skip eru nú horfin að undanskyldum Óðni. Reyndar má enn sjá Þór, ryðgaða hryggðarmynd við bryggjuna í Gufunesi eftir áratuga reiðaleysi sem draugaskip í Reykjavíkurhöfn. Ævintýramenn ætluðu með hann í "útrás" sem veitingastað í London en enduðu það ævintýri jafn snautlega og farið hefur fyrir fleirum á þeirri braut.

Óðinn kom heim fyrir 50 árum og snéri þá stafni mót breskum herskipum, dráttarbátum og veiðþjófum annarra Evrópuþjóða. Baráttan snerist um 12 sjómílna, 50 sjómílna og að lokum 200 sjómílna lögsögu og alltaf var Óðni beitt. Oft kom hann skemmdur, skældur og skakkur úr þeim átökum en alltaf var honum beitt aftur og aftur eftir að hafa verið "tjaslað saman". Ekki bara í s.k. þorskastríðum heldur sleitulaust í 46 ár til varnar landhelginni, björgunar mannslífa og skipa, sjúkraflutninga og fólks- og vöruflutninga í afskekktar byggðir, sem voru margar með ströndum fram upp úr miðri síðustu öld. Í lok 7. áratugarins og í upphafi þess 8. var Óðinn notaður ítrekað til að ryðja braut í gegnum hafís fyrir flutningaskip sem fluttu lífsnauðsynjar til einangraðra staða og ef þau þraut aflið voru nauðsynjarnar settar um borð í hann til að brjótast með síðasta spölinn til hafna þar sem mest skorti. Hann fylgdi síldarskipum síðsumarlangt norður í Íshaf þar sem áhöfnin þjónustaði sjúka og slasaða eða gerði við flókin rafeindatæki og vélbúnað skipanna, en sú þjónusta skipti sköpum um að veiðarnar væru framkvæmanlegar á svo fjarlægum slóðum. Til sömu þjónustustarfa, sem og til að vernda hagsmuni íslenskra veiðiskipa, var honum ennfremur beitt í "Smuguna, norðan við hjara veraldar". Hann var meira að segja fenginn til að draga nokkra af síðustu síðutogurum landsins í brotajárn í útlöndum. Væri saga Óðins skráð frá fyrsta degi til hins síðasta í þjónustu lands og þjóðar væri það bæði æsispennandi og merkilegri "æfisaga" en margar af þeim sem hylli hafa notið frá því að honum var hleypt af stokkunum.

Skip væru lítils virði ef ekki væri fyrir þann mannauð sem þeim sigla. Óðni stýrðu 27 skipherrar hverra nöfn voru þá þekkt meðal landsmanna fyrir festu og færni á miðunum umhverfis landið, studdir af þeim 1430 skipverjum sem þjónuðu um lengri eða skemmri tíma á þessu varðskipi. Rúmlega 800 sinnum rataði nafn þessa mest notaða varðskips sögunnar á spjöld dagblaða og tímarita. Þessar 800 fréttir og greinar sem skrifaðar hafa verið um Óðinn eru þó örlítið brotabrot af þeirri sögu sem skipið geymir og sú saga lifir áfram með skipinu og talar til þeirra sem leggja leið sína um borð og skoða skipið.

Þegar Óðinn hafði lokið hlutverki sínu sem varðskip sáu menn fyrir sér að hann yrði höggvinn upp í brotajárn ef ekkert yrði að gert. En það yrði þó ekki fyrr en hann væri orðinn að samsvarandi lýti á Reykjavíkurhöfn og Þór er, ásamt handónýtum hvalbátum og öðrum "hræjum" sem liggja við Ægisgarð. Því tók hópur manna sig saman og stofnaði "Hollvinasamtök Óðins" sem hefur það eina markmið, að bjarga Óðni frá "klippum, sleggjum og logsuðutækjum". Félagar í þessum samtökum eru nú um 130 talsins. Það tókst að bjarga Óðni fyrir stuðning góðra stjórnmálamanna þ.m.t. þáverandi dómsmálaráðherra (sem reyndar var skráður sem viðvaningur og háseti á Óðni í 248 daga, á árunum 1960 til 1962). Því hefur skipinu verið búið leg við Sjóminjasafnið Víkina, við Grandagarð, þar sem það er orðið hluti af safninu og almenningi til sýnis. Þar var gimstein úr sögu þjóðarinnar bjargað frá glötun.

 

Guðjón Petersen

frv. stýrimaður á Óðni.

Athugasemdir

[Sigurbjörn Svavarsson, 20.10.2009 kl. 22:20]

Flott og hnitmiðuð grein.

[Ólafur Björn Ólafsson, 20.10.2009 kl. 23:38]

Skemtileg lesning...

Þakka tölvupóst þann sem vakti athygli á greyninni...

Kveðja

Kaldi

[Jón Páll Ásgeirsson, 21.10.2009 kl. 00:50]

Mjög góð grein hjá þér og vonandi sjá þessir núverandi ráðamenn sóma sinn í að gera eitthvað í málinnu og bjarga Óðni frá glötun.

Kveðja

[Harald Sigurbjörn Holsvik (IP-tala skráð) 21.10.2009 kl. 08:42]

Sæll Guðjón.

Greinin er mjög góð í alla staði.

Ég var að hugsa um hvort saga Photoplottsins sem kom um borð, væri þess virði að hún væri rifjuð upp? Mig minnir að þú hafir verið með í framlagningu fyrsta togaratökumálsins þar sem gögnum frá því tæki var beitt við réttarhöldin á Ísafirði. Við fórum saman út til náms og í skóla hjá Kelvin Huges í South End of Sea og síðan til London, ég og Valdimar heitinn Jónsson, til að læra að annast og þjóna tæknilegum hliðum þessa tækis. Síðar fóru svo fleiri kollegar okkar til að kynnast tækinu.

Tækið var svo stórt að skera varð stórt gat á brú v/s Óðins/TFRA til að koma tækinu fyrir. Bretarnir spjölluðu gjarnan um það sín á milli á vinnurásum sínum á VHF eftir þetta og sögðu "They got the f---ing Photoplot on board" og togaratökum breskra togara fækkaði nokkuð eftir þetta ef ég man rétt. Fælingarmáttur tækisins var því umtalsverður en jafnframt voru samt ýmsir tæknilegir gallar í tækinu sem við þögðum yfir sem höfðum þekkingu á málunum. Þetta var nú einu sinni útflutningsframleiðsla þeirra sjálfra og þar við sat. Pétur heitinn Sigurðsson, þáverandi forstjóri, vissi vel hvað hann var að gera þegar hann festi kaup á tækinu fyrir hönd Landhelgisgæslunnar.

Við ættum kannski að hittast Guðjón og fá okkur kaffibolla saman og sjá hvort við getum komið þessu saman á blað. Hvert er þitt álit?

Kveðja

Harald