Sjáendur spá og spekúlera

 

Í kjölfar Vestmannaeyjagossins fjölgaði mikið "spádómum sjáenda" um yfirvofandi eldgos, jarðskjálfta og ofsaveður. Ekki aðeins að "sjáendur" töldu sig geta spáð, heldur komu upp fjölmargar frumlegar hugmyndir og ábendingar frá fólki um hvernig sjá megi náttúruhamfarir fyrir. Einn kom með mjög flókið kort af landinu þar sem hann leitaðist við að sanna að með mælingum á fjarlægð milli samheitaörnefna á Íslandi, mætti staðsetja næstu eldos nákvæmlega fram í tímann.

En ein stórkostleg aðferð til að sjá fyrir um eldgos kom frá vel kynntum manni, sem var sannfærður um að næsta eldgos yrði í Reykjavík. Var hann svo ákveðinn að eitt sinn kom hann með látum á skrifstofu mína og tilkynnti að gos væri að brjótast út á flötinni framan við Austurbæjarskólann. Krafðist hann að fólki væri þegar gert að rýma nærliggjandi hverfi (þ.m.t. Landsspítala og Heilsuverndarstöðina í Reykjavík). Þegar hann var spurðu að því af hverju hann merkti að gos væri að brjótast út þarna sagði hann að "snjólaus rönd" lægi yfir flötina sem sýndi að jarðhitinn væri að brjótast þar upp. Tók þó nokkurn tíma að gera manninum ljóst að þarna væri snjór bráðnaður ofan við hitaveituleiðslu vegna varmans frá henni.

Enn þessi heiðursmaður var ekki af baki dottinn, enda þokkalega tæknimenntaður á þess tíma mælikvarða. Hann kom með þá kenningu að það ætti að bora net af borholum um landið, fylla þær af vatni, og hlusta svo jörðina í gegnum borholurnar því þá myndu menn heyra í kvikunni og geta þannig varað við í tæka tíð ef gos væri að brjótast út. Sagðst hann vera búinn að gera tilraunir með aðferðina heima hjá sér og hún gefist vel þótt eitt kasettutæki hefði eyðilagst við hana. Hann sagðist hafa fyllt elhúsvaskinn hjá sér af vatni til að athuga hvort hann með því að hlusta ofan í vatninu myndi heyra í íbúunum á neðri hæðum hússin. Byrjaði hann á því að taka kasettutæki sem hann átti, setja það á upptöku og stinga því ofan í vatnið, til að taka upp þau hljóð sem bárust úr húsinu. Eðli málsins samkvæmt "brann tækið yfir" og eyðilagðist gjörsamlega. Sagðist hann þá hafa brugðið á það ráð að reka höfuðið á kaf ofan í vatnið í vaskinn og viti menn þá heyrði hann samtal fólksins á næstu hæð fyrir neðan. Skilaði hann teikningum af þessari uppgötvun sinni og á hún að vera til í gögnum Almannavarna.

Því verður að játast að nokkrum erfiðleikum var bundið að hlýða á þessa lýsingu á tilraunastarfsemi uppfindningarmannsins, með þeim alvörusvip sem tilefninu hæfði, því óneianlega sá maður fyrir sér manninn við sínar tilraunir, enda frásagnarmaður ágætur, en trúlega nokkuð á undan sinni samtíð því vel á minst, mælingar í borholum eru nú notaðar til margháttaðra rannsókna til að reyna að sjá fyrir eldgos og jarðskjálfta og má þar nefna sem dæmi gas-, leiðni-, þennslu- vatnshæðar- og hitamælingar.